توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی

کلان‌شهر تهران با جمعیتی بالغ بر 10 میلیون نفر سیستم حمل و نقل ناقصی دارد. مشکلات این سیستم چنان بر شبکه تردد فشار آورده است که در بسیاری از ساعات روز و یا روزهای هفته عملاً زندگی در شهر را مختل کرده است. یکی از راه‌حل‌های فائق آمدن بر این مشکل عظیم و تحقق حمل‌و‌نقل پایدار شهری، ایجاد شبکه حمل‌ونقل ریلی زیرزمینی شهری (مترو) است. شهر تهران چند سالی است که از این شبکه بهره می‌برد و در حال حاضر چند خط با بیش از ده‌ها ایستگاه در حال احداث است. علی‌رغم عدم تکمیل و بهره‌برداری از تمام خطوط مترو شهری تهران، این وسیله به عنوان حمل‌و‌نقلی کارامد در میان سایر وسایل حمل‌و‌نقل عمومی، مورد استفاده قرار می‌گیرد و رضایت اغلب استفاده‌کنندگان خود را فراهم آورده است. الگوی توسعه مبتنی بر حمل‌و‌نقل همگانی1 یکی از الگوهای توسعه شهری است که بر محوریت حمل‌و‌نقل عمومی استوار است و شامل بسیاری از ویژگی‌های نو‌شهرسازی و رشد هوشمندانه است. این رویکرد ضمن دربرداشتن اصول توسعه شهری مطلوب از دید شهرسازی، به لحاظ زیست‌محیطی، تحقق رویکرد عدالت اجتماعی، نیل به توسعه پایدار و اصول حمل‌و‌نقل پایدار بسیار مطلوب و مناسب است. این الگو، توسعه مناسب کاربری زمین حول محور حمل‌و‌نقل را مورد توجه قرار می‌دهد. توسعه مبتنی بر حمل‌و‌نقل همگانی از ابعاد مختلف دارای مزایای متعدد است. از جمله تحقق توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی می‌تواند، ضمن ایجاد محلات با دسترسی مناسب، اختلاط مناسب کاربری و تراکم بالا، کیفیت زندگی در محلات را بهبود بخشد. امروزه این رویکرد در بسیاری از شهرها در سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی با محوریت مترو نمونه‌ای مناسب از این توسعه‌ است. علی‌رغم وجود پتانسیل‌های این توسعه‌ و امکان بهره‌مندی از مزایای آن مانند انسان‌محور بودن، توجه به مسیرهای پیاده و کاربری‌های مختلط و ...، شهر تهران نتوانسته است از مسیرهای ترانزیتی حمل و نقل عمومی برای نیل به چنین رویکردی در توسعه استفاده کند. بدین ترتیب وجود مترو در محلات شهری تهران نه تنها نتوانسته در ایجاد محلات جذاب، انسان‌محور و مبتنی بر رویکرد توسعه پایدار عمل نماید، بلکه مشکلات ترافیکی و اجتماعی فراوانی را نیز بر محلات تحمیل نموده است. این مقاله بر آن است تعریف مناسبی از توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی و ویژگی‌ها و تأثیرات آن را ارائه دهد و در ادامه پتانسیل‌های بهره‌مندی از این نوع توسعه‌ در شهر تهران را مورد بررسی قرار دهد. از آنجا که احداث خطوط مترو در راستای تحقق این الگو بوده است، سیستم مترو به عنوان توسعه نقطه‌ای بر محدوده‌های بلافصل آنها تأثیرگذار بوده است که این تأثیرات می‌تواند منفی و مثبت باشد-